Vật chất quyết định ý thức: Hiểu đúng bản chất mối quan hệ giữa vật chất và ý thức trong quá trình phát triển xã hội hiện nay

Việc khẳng định “vật chất quyết định ý thức” trong triết học hiện đại là cơ sở để nhìn nhận đúng vai trò của điều kiện vật chất trong mọi sự biến đổi xã hội. Xã hội loài người được xây dựng và vận động trên nền tảng vật chất của sản xuất và sinh hoạt. Khi điều kiện vật chất thay đổi, từ công nghệ, cơ sở hạ tầng đến môi trường đời sống định hình trải nghiệm con người một cách sâu sắc, đồng thời kéo theo sự biến đổi trong cách suy nghĩ, tư duy và hành động của cộng đồng. Ví dụ với cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, vật chất phát triển vượt bậc đã tạo ra những công cụ và không gian vật lý – kỹ thuật mới, từ đó dẫn đến sự thay đổi căn bản trong ý thức xã hội, nhận thức cá nhân và mô hình sống của con người. Do đó, chứng minh “vật chất quyết định ý thức” không chỉ là khẳng định triết học mà còn là luận chứng thiết yếu để phân tích và dự đoán các xu hướng xã hội trong tương lai, giúp các nhà hoạch định chính sách và phát triển chiến lược phát huy tối đa tiềm năng con người dựa trên những nền tảng thực tiễn. Ý thức theo định nghĩa của triết học Mác - Lenin là một phạm trù được quyết định với phạm trù vật chất , theo đó ý thức là sự phản ánh thế giới vật chất khách quan vào bộ óc con người và có sự cải biến và sáng tạo. Ý thức có mối quan biện chứng với vật chất . Quan điểm “vật chất quyết định ý thức” được xem là một trong những nguyên lý cốt lõi của chủ nghĩa duy vật biện chứng do Karl Marx và Friedrich Engels xây dựng, phát triển rõ ràng hơn dưới góc nhìn của triết học Mác-Lênin. Theo đó, ý thức là sản phẩm phản ánh hiện thực khách quan, trong khi vật chất là thực thể tồn tại khách quan, không phụ thuộc vào ý thức con người. Việc hiểu sâu sắc quan điểm này giúp con người nhận biết được rằng những nhận thức, tư duy, niềm tin đều bắt nguồn từ điều kiện vật chất cụ thể trong xã hội. Điều này thể hiện rõ qua sự phát triển lịch sử của các hình thái kinh tế - xã hội: sự thay đổi về vật chất, như phương tiện sản xuất, cơ sở hạ tầng và điều kiện sống, ảnh hưởng quyết liệt tới tư tưởng, văn hóa, đạo đức và hệ tư tưởng phổ biến trong xã hội. Chính nhờ vào khẳng định “vật chất quyết định ý thức” mà các nhà nghiên cứu và nhà lãnh đạo chính trị có thể xây dựng các chiến lược phù hợp, tác động lên điều kiện vật chất nhằm chuyển hóa ý thức và thay đổi xã hội theo hướng tích cực. - Vật chất quyết định ý thức : Vai trò quyết định của vật chất đối với ý thức được thể hiện trên mấy khía cạnh sau: Thư뀁 nhất, vật chất quyết định nguồn gốc của ý thức . Vật chất “sinh” ra ý thức , vì ý thức xuất hiện gắn liền với sự xuất hiện của con người cách đây tư뀀 3 đến 7 ...